Advies ten dienste van de parochie

Het bestuur van een parochie hoeft vaak lange tijd achtereen geen vergadering aan het orgel of de klokken te wijden. Op enig moment kan het toch noodzakelijk blijken om groter onderhoud aan het orgel of de klokken te plegen. Het vereist dan specifieke kennis om de noodzaak, de kosten en de eventuele omvang van uit te voeren werkzaamheden juist te kunnen beoordelen. Ook is het voor het parochiebestuur moeilijk om, wanneer daartoe is besloten, de uitvoering van het onderhoud of de restauratie, vakkundig te kunnen controleren.
Om het parochiebestuur toch over de hiervoor benodigde kennis van zaken te laten beschikken, hebben de Nederlandse bisschoppen al in 1945 de Katholieke Klokken- en Orgelraad (KKOR) in het leven geroepen. Een college van orgel- en klokkendeskundigen die met hun vakkennis het parochiebestuur ter zijde staan. Bovendien hebben de gezamelijke bisdommen besloten elk eerste rapport van een van de adviseurs aan een parochie, te betalen. Een parochiebestuur dat beroep doet op een adviseur van de KKOR, verschaft zich zo het benodigde deskundige inzicht om met de juiste achtergrondinformatie een overwogen besluit te kunnen nemen over eventuele onderhouds- of restauratiewerkzaamheden en de kosten die daarmee gemoeid zijn. De adviseurs van de KKOR hebben in de afgelopen 60 jaar bijna alle parochies van de Nederlandse bisdommen van advies gediend.

Kwaliteit van het advies gewaarborgd

Het participeren in de oprichting van een gedegen vakopleiding tot orgeladviseur, de LOTO, is destijds een eerste stap geweest tot het vorm geven aan een grote vakbekwaamheid van de adviseurs. Een nadere uitwerking van de hele procedure is er daarnaast op gericht geweest om tot meer transparantie van de totstandkoming van de adviezen te komen en de mogelijkheid tot controle hierop vorm te geven. Alle adviseurs van de KKOR zijn gecertificeerd en lid van het CvON. De eisen die hieraan worden gesteld kunt u onder de knoppen hiernaast vinden.
Alle contacten die een adviseur gedurende een adviestraject heeft, worden vastgelegd in een intern logboek zodat controle over het tot stand komen van een advies en over het begeleidingstraject, mogelijk is. Daarnaast is er jaarlijks een interne toetsing waar de adviseurs het hele traject van een advies onderling vergelijken waarbij zij met name ingaan op transparantie en de communicatie in een adviestraject. Tot slot is er een vragenlijst die na elke eindkeuring aan het parochiebestuur wordt gezonden. Door middel van deze vragenlijst houdt het bestuur zicht op hoe de adviseur en zijn advies worden ervaren. Deze vragenlijst is ook hiernaast te downloaden

Jaarverslag over 2019 van de Katholieke Klokken en Orgelraad

Veranderende opdracht

In het verleden was de KKOR vaak betrokken bij nieuwbouw of overplaatsing van instrumenten. Het afgelopen jaar zijn de adviseurs echter heel vaak betrokken geweest bij niet minder gevoelige en ingrijpende momenten in een parochie; De sluiting van een kerkgebouw voor de eredienst. Wat kan er met het orgel dat achterblijft in het gebouw, wat is het waard als liturgisch gebruiksvoorwerp en wat is de culturele waarde van het instrument? Die veranderende omstandigheden lijken de opdracht van de KKOR niet onberoerd te laten.

Lange termijn visie op het orgelbestand

Zo een veranderende toekomstverwachting maakt het bijstellen van een lange termijnvisie noodzakelijk. Vanuit de bisdommen is de KKOR dan ook gevraagd om een, met kennis en cijfers onderbouwde toekomstvisie op het Nederlandse R.K.-orgelbestand te leveren. De adviseurs hebben op basis van hun kennis van dat orgelbestand, in onderling overleg een lijst samen gesteld van de voor de R.K.-kerk meest waardevolle instrumenten. Op basis van deze lijst, die zeker niet in beton gegoten is, kunnen de bisdommen een schatting van de te verwachten instandhoudingskosten maken. Bovendien kan er op basis van deze lijst een regionaal beleid gemaakt worden met het oog op het daadwerkelijke behoud en inzetten voor de liturgie van deze instrumenten. Voor de langere termijn op parochieel niveau heeft de KKOR het afgelopen jaar, in samenwerking met de bisdommen, de noodzaak van het opnemen van het orgel op de parochiële begroting, verder onder de aandacht van de parochiebesturen gebracht. Een gewijzigd beleid van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat voor subsidiëring van monumentale instrumenten nu de eis heeft dat het orgel apart op de ̒ orgel-lijst ̓ van de rijksdienst staat, zal het komende jaar een actieve benadering van het orgelbestand door de adviseurs van de KKOR eisen.

Blijvend belang van deskundigheid

Voor de lange termijn en het overzicht op het hele bestand is de deskundigheid van de adviseurs van de KKOR noodzakelijk, maar ook voor de onderbouwing van het advies aan een parochie is die deskundigheid de basis. Het is de taak van de adviseurs om enerzijds het liturgisch-muzikale belang, de historische plaats en de bouwkundige staat en mogelijkheden van een instrument aan te tonen en vast te leggen. Anderzijds moet hij de financiële consequenties van de verschillende keuzemogelijkheden die een advies biedt, kunnen aangeven en controleren. Meer en meer blijkt dat opdrachtgevers en ̒ beslissers ̓ vooral belang hechten aan die financiële kant van het advies. Om die reden zullen de rapporten vanaf dit jaar in een andere vorm gegoten gaan worden: Eerst de conclusie en mogelijke financieel consequentie en pas daarna de onderbouwing.

Sluiting van gebouwen

Van de 29 nieuwe locaties die de adviseurs er dit jaar bezochten, ging het in 9 gevallen om beoordeling van instrumenten in te sluiten kerkgebouwen. Een orgel in een gesloten kerkgebouw wordt een ̒ verweesd ̓ instrument genoemd. Vaak gaat het om instrumenten met alleen een gebruikswaarde op die locatie. Toch maakt de KKOR zich ernstig zorg om het groeiende aantal aan bijzondere historische en vaak ook van rijkswege erkende monumentale orgels dat zonder regelmatige bespeling achterblijft in een gesloten, soms zelfs monumentaal, kerkgebouw. Er zijn te weinig geschikte locaties waar dergelijke instrumenten naar overgeplaatst kunnen worden. Ruimte en financiën spelen beide een rol.

Over de klokken die in gebouwen achterblijven heeft de KKOR het afgelopen jaar uitvoerig gesproken. De grote lijn in het beleid is dat de klokken blijven hangen in de torens en er voor het seculier luiden kerkelijke richtlijnen zijn en nader afspraken gemaakt kunnen worden met het bisdom. De begeleiding daarvan valt echter buiten het werkveld van de KKOR.

Personele bezetting

Dit jaar hebben we opnieuw afscheid moeten nemen van de penningmeester. Haar taak zal het komende jaar overgenomen gaan worden door een andere bisschoppelijke econoom. Het bestuur wordt verder gevormd door de heer Zuijdwijk als voorzitter en mgr. Hermans als bestuurslid.
Alle adviseurs van de KKOR zijn en blijven ook het komende jaar verzekerd van certificering.

Vooruitzicht voor het komende jaar

De procedure voor het inschakelen van een adviseur van de KKOR blijft zoals met alle bisdommen is afgesproken: Het parochiebestuur doet een aanvraag bij het secretariaat waarna een adviseur contact opneemt met het bisdom. Het bisdom vergoedt ook het eerste onderzoek dat de adviseur doet. Als het parochiebestuur vervolgens besluit om werkzaamheden aan het orgel of gelui uit te laten voeren, geeft het bisdom een bisschoppelijke machtiging af als de aanvraag wordt begeleid door advies van de KKOR. Pas als het parochiebestuur een keuze gemaakt heeft uit de herstel- of overplaatsingsmogelijkheden, is duidelijk voor welk bedrag er een machtiging moet worden aangevraagd. De nu veranderde vormgeving van de rapporten zal het daarna voor de goedkeurende en controlerende instantie gemakkelijker maken om snel feitelijk inzicht te krijgen in elk nieuw project.

Voor de komende jaren verwacht de KKOR een verdere toename van gecompliceerde kerksluitingen. De KKOR heeft zich tot doel gesteld om juist de meest waardevolle instrumenten te behouden, ook nu fusies en sluitingen soms monumentale instrumenten van hun taak lijken te ontheffen. De vraag, hoe om te gaan met dit erfgoed kan alleen beantwoord worden wanneer alle parameters die er toe doen, bekend zijn. De parochiebesturen die hierin vaak gevoelige keuzes moeten maken, kunnen ook het komende jaar weer een beroep doen op de deskundigheid en vaardigheden van de adviseurs van de KKOR.